นักวิทย์แฮกแบคทีเรียเป็น 'ยาที่มีชีวิต' ตามล่าเซลล์มะเร็งแล้วทำลายตัวเองทิ้ง

วงการแพทย์กำลังจับตามองแนวทางใหม่ในการรักษามะเร็ง ด้วยการใช้แบคทีเรียเป็น 'ยาที่มีชีวิต' เพื่อจัดการกับเซลล์ร้ายโดยตรง ไอเดียนี้ไม่ใช่เรื่องใหม่ซะทีเดียว เพราะเมื่อร้อยกว่าปีก่อน เคยมีบันทึกว่าผู้ป่วยมะเร็งบางรายที่ติดเชื้อแบคทีเรียกลับมีอาการดีขึ้นอย่างไม่คาดฝัน ซึ่งตอนนี้นักวิทยาศาสตร์เริ่มเข้าใจแล้วว่า แบคทีเรียสามารถกระตุ้นระบบภูมิคุ้มกันของร่างกายให้หันมาโจมตีเซลล์มะเร็งได้นั่นเอง

ทำไมต้องเป็นแบคทีเรีย? คำตอบคือแบคทีเรียบางชนิดมีความสามารถพิเศษในการตามหาและเติบโตในก้อนเนื้องอกที่เป็นของแข็ง (Solid Tumours) ได้เองตามธรรมชาติ เพราะในเนื้องอกมีทั้งสารอาหารจากเซลล์ที่ตายแล้ว, มีออกซิเจนต่ำซึ่งเป็นสภาวะที่แบคทีเรียโปรดปราน และระบบภูมิคุ้มกันในบริเวณนั้นมักจะอ่อนแอ ทำให้พวกมันเติบโตได้ดีโดยไม่ไปยุ่งกับเนื้อเยื่อปกติ นี่จึงเป็นคุณสมบัติชั้นยอดที่จะเปลี่ยนแบคทีเรียให้กลายเป็น 'บุรุษไปรษณีย์' นำส่งยาไปจัดการกับมะเร็งถึงที่

ปัจจุบันมีงานวิจัยและบริษัท Startup กว่า 24 แห่งที่มุ่งพัฒนานวัตกรรมนี้ โดยมีแนวทางหลัก ๆ ที่น่าสนใจคือ:

• วัคซีนมะเร็ง: นักวิทย์ดัดแปลงพันธุกรรมของแบคทีเรีย เช่น Listeria monocytogenes ให้บรรจุ 'ลายนิ้วมือ' โมเลกุลของมะเร็ง (Tumour Antigens) เข้าไป เพื่อสอนให้ระบบภูมิคุ้มกันจดจำและตามล่าเซลล์มะเร็งที่มีหน้าตาแบบเดียวกัน
• เสริมการรักษาเดิม: ใช้แบคทีเรียร่วมกับการรักษาด้วยภูมิคุ้มกันบำบัด (Immunotherapy) หรือเคมีบำบัด (Chemotherapy) เพื่อเพิ่มพลังในการโจมตีมะเร็ง เช่น การใช้ Listeria ดัดแปลงรักษามะเร็งปากมดลูก หรือใช้ Salmonella ดัดแปลงร่วมกับเคมีบำบัดเพื่อยืดอายุผู้ป่วยมะเร็งตับอ่อนระยะลุกลาม
• Bugs as Drugs: ติดอาวุธให้แบคทีเรียด้วยยาโดยตรง ทำให้มันกลายเป็น 'โรงงานผลิตยา' ขนาดจิ๋วที่ทำลายเนื้องอกได้จากภายใน โดยใช้แบคทีเรียโปรไบโอติกที่คุ้นเคยกันดีอย่าง Escherichia coli Nissle, Lactobacillus และ Bifidobacterium มาดัดแปลงพันธุกรรม

อย่างไรก็ตาม หนทางนี้ยังมีความท้าทายอยู่มาก เพราะแบคทีเรียเป็นสิ่งมีชีวิตที่อาจวิวัฒนาการไปในทางที่คาดไม่ถึงได้ การหาปริมาณที่เหมาะสมจึงเป็นเรื่องละเอียดอ่อน และต้องมีมาตรการควบคุมความปลอดภัยที่เข้มงวด นักวิทยาศาสตร์จึงกำลังพัฒนาสิ่งที่เรียกว่า 'Biocontainment' หรือกลไกควบคุมความปลอดภัยทางชีวภาพ เพื่อป้องกันไม่ให้แบคทีเรียแพร่กระจายออกนอกเนื้องอก หรือสั่งให้มันทำลายตัวเองทิ้งหลังเสร็จสิ้นภารกิจ

แม้จะยังต้องผ่านการทดลองทางคลินิกและกระบวนการอนุมัติอีกหลายด่าน แต่ถ้าทำสำเร็จ นี่อาจเป็นการพลิกโฉมหน้าการรักษามะเร็งครั้งใหญ่ ที่เปลี่ยนจากการใช้ยาแบบเดิม ๆ ไปสู่การใช้ระบบชีวภาพที่ปรับตัวได้...แอบคิดเล่น ๆ ไม่ได้ว่าวันหนึ่งเราอาจมีกองทัพแบคทีเรียหน่วยจู่โจมพิเศษไว้คอยจัดการมะเร็งก็เป็นได้