ถอดรหัส Alzheimer's: พันธุกรรมหรือไลฟ์สไตล์ อะไรกำหนดชะตาสมองเรา?

เรื่องราวนี้เริ่มต้นจาก Daniel Cossins นักข่าวที่เห็นพ่อของตัวเองป่วยเป็นโรค Alzheimer's ตามรอยพี่ชายและแม่ของพ่อไปติดๆ เขาจึงเกิดคำถามคาใจว่าประวัติครอบครัวแบบนี้จะส่งผลอะไรกับตัวเขาในวัย 43 ปีบ้าง และไอเดียที่ว่าเราสามารถ 'ป้องกัน' Alzheimer's ได้ด้วยการปรับไลฟ์สไตล์นั้นมันจริงแค่ไหน ท่ามกลางความสับสนและข้อมูลที่ท่วมท้น เขาได้ค้นพบความจริงที่น่าประหลาดใจและให้กำลังใจในเวลาเดียวกัน

ปัจจุบัน ความเชื่อหลักเกี่ยวกับสาเหตุของ Alzheimer's คือ 'สมมติฐานอะไมลอยด์' (amyloid hypothesis) ที่ว่าโปรตีนชื่อ Amyloid-beta จับตัวกันผิดรูปเป็นก้อนในสมอง ไปกระตุ้นให้โปรตีนอีกตัวที่ชื่อ Tau กลายเป็นเส้นใยพันกันยุ่งเหยิง นำไปสู่การอักเสบในสมอง (neuroinflammation) และทำให้เซลล์สมองตายในที่สุด แม้จะมียาใหม่ๆ อย่าง Lecanemab ที่พุ่งเป้าไปที่การกำจัดโปรตีนนี้ แต่ผลลัพธ์ก็ยังไม่น่าพอใจนักและมีผลข้างเคียงที่น่ากังวล

จุดเปลี่ยนสำคัญของเรื่องนี้คือ 'พันธุกรรม' โดยเฉพาะยีนที่ชื่อ Apolipoprotein E (APOE) ซึ่งมี 3 รูปแบบ โดยตัวที่น่ากังวลที่สุดคือ APOE4 ที่เพิ่มความเสี่ยงต่อโรคได้ถึง 3-15 เท่า Cossins ตัดสินใจตรวจยีนของตัวเองแม้ผู้เชี่ยวชาญจะไม่แนะนำ เพราะอาจสร้างความวิตกกังวลเกินเหตุ และผลก็ออกมาว่าเขามียีน APOE4 หนึ่งก๊อปปี้ ซึ่งเพิ่มความเสี่ยงของเขาขึ้น 3-4 เท่า แต่แทนที่จะกังวล เขากลับรู้สึกมีแรงผลักดันมากขึ้น

ที่น่าสนใจคือ รายงานจาก Lancet Commission ที่ระบุว่า 45% ของผู้ป่วย Dementia สามารถหลีกเลี่ยงได้ด้วยการปรับเปลี่ยนไลฟ์สไตล์ 14 อย่าง เช่น การศึกษา ความดันโลหิต การได้ยิน และการเข้าสังคม แม้ข้อมูลส่วนใหญ่จะมาจากการศึกษาเชิงสังเกต แต่ก็มีงานวิจัยที่แข็งแกร่งอย่าง FINGER Study ซึ่งเป็นการทดลองแบบสุ่มและมีกลุ่มควบคุม (RCTs) ที่ยืนยันว่าการปรับไลฟ์สไตล์แบบเข้มข้น ทั้งอาหาร การออกกำลังกาย และการฝึกสมอง สามารถชะลอความเสื่อมของสมองในกลุ่มเสี่ยงได้จริง

หัวใจสำคัญที่ค้นพบคือแนวคิดเรื่อง 'ความยืดหยุ่นของสมอง' (brain resilience) แม้เราจะมียีนเสี่ยงหรือเริ่มมีโปรตีนผิดปกติสะสมในสมองแล้ว แต่การปรับไลฟ์สไตล์จะช่วยให้สมองแข็งแกร่งและทนทานต่อความเสียหายได้ดีขึ้น ทำให้เราแสดงอาการป่วยช้าลง หรืออาจจะไม่แสดงอาการเลยตลอดชีวิต ที่พีคไปกว่านั้นคือ งานวิจัยยังพบว่าคนที่มียีน APOE4 กลับเป็นกลุ่มที่ได้รับประโยชน์จากการปรับไลฟ์สไตล์มากที่สุดเสียด้วย

สุดท้ายแล้ว แม้จะยังไม่มีอะไรรับประกันได้ 100% แต่การดูแลสมองให้แข็งแรงก็ยังเป็นทางเลือกที่ดีที่สุดที่เราทำได้ในตอนนี้ อย่างน้อยก็ทำให้การเลือกกินสลัดปลาแมคเคอเรลแทนของทอดในมื้อกลางวัน ดูมีความหมายขึ้นมาอีกเยอะเลยทีเดียว