ไขปริศนา! นักวิทย์พบหลักฐานชิ้นสำคัญ ไวรัส EBV อาจเป็นต้นตอโรคแพ้ภูมิตัวเอง

ในที่สุดก็มีหลักฐานที่ชัดเจนขึ้นมาอีกขั้น! นักวิจัยพบกลไกที่อาจไขปริศนาความเชื่อมโยงระหว่างไวรัส Epstein-Barr (EBV) ที่คนทั่วไปรู้จักกันในชื่อไวรัสโรคติดต่อจากการจูบ (Kissing Disease) กับโรค Lupus หรือโรคแพ้ภูมิตัวเอง (Systemic Lupus Erythematosus) ซึ่งเป็นภาวะที่ระบบภูมิคุ้มกันทำงานผิดปกติจนหันมาโจมตีเนื้อเยื่อดี ๆ ของร่างกายตัวเอง

ทีมวิจัยจาก Stanford University นำโดย William Robinson ได้พัฒนาแพลตฟอร์มที่เรียกว่า EBV-seq เพื่อส่องดูการทำงานของเซลล์ในระดับ Single-cell และพบว่าในกลุ่มผู้ป่วยโรค Lupus มีจำนวนเซลล์ภูมิคุ้มกันชนิด B-cells ที่ติดเชื้อไวรัส EBV สูงกว่าคนปกติอย่างมีนัยสำคัญ ที่น่าสนใจคือ ไวรัสตัวนี้ไม่ได้แค่แฝงตัวอยู่เฉย ๆ แต่มันเข้าไป 'รีโปรแกรม' เซลล์ภูมิคุ้มกันที่เรียกว่า Memory B-cells ให้ทำงานผิดเพี้ยน

กลไกที่ค้นพบคือ เมื่อไวรัส EBV เข้าไปในเซลล์ มันจะสร้างโปรตีนชื่อ EBNA2 ขึ้นมา ซึ่งโปรตีนตัวนี้จะไปกระตุ้นยีน ZEB2 และ TBX21 ให้ทำงานมากขึ้น ส่งผลให้เกิดปฏิกิริยาลูกโซ่ที่ปลุกให้ระบบภูมิคุ้มกันตื่นตัวอย่างบ้าคลั่ง จนเกิดเป็นวงจรอุบาทว์ที่ภูมิคุ้มกันหันมาโจมตีร่างกายตัวเอง ซึ่งเป็นสาเหตุของอาการต่าง ๆ ในโรค Lupus เช่น อ่อนเพลียรุนแรง มีผื่น และปวดตามข้อและกล้ามเนื้อ

คำถามที่หลายคนสงสัยคือ ในเมื่อคนส่วนใหญ่บนโลกเคยติดเชื้อ EBV (กว่า 95%) ทำไมถึงมีแค่ไม่กี่คนที่เป็นโรค Lupus? Robinson อธิบายว่าน่าจะเป็นผลมาจากปัจจัยทางพันธุกรรมและสิ่งแวดล้อมร่วมด้วย เหมือนกับว่าบางคนมีพิมพ์เขียวทางพันธุกรรมที่พร้อมจะเกิดโรคอยู่แล้ว พอเจอไวรัสตัวนี้เข้าไปก็เหมือนเป็นตัวจุดชนวนนั่นเอง

การค้นพบนี้ไม่เพียงแต่อธิบายที่มาของโรค Lupus แต่ยังอาจโยงไปถึงโรคแพ้ภูมิตัวเองอื่น ๆ เช่น โรคปลอกประสาทเสื่อมแข็ง (Multiple Sclerosis) และยังให้ความหวังใหม่ ๆ ในการรักษาอีกด้วย โดยอาจอธิบายได้ว่าทำไมการรักษาด้วย CAR T-cell Therapy ซึ่งเป็นการดัดแปลงเซลล์ภูมิคุ้มกันเพื่อรักษามะเร็งเม็ดเลือดขาว ถึงได้ผลดีกับผู้ป่วย Lupus บางราย เพราะมันอาจเข้าไปกำจัด B-cells ที่ติดเชื้อไวรัส EBV ซึ่งเป็นต้นตอของปัญหานั่นเอง

แน่นอนว่าการค้นพบนี้จุดประกายความหวังในการพัฒนาวัคซีนป้องกันไวรัส EBV ซึ่งอาจช่วยป้องกันโรค Lupus และโรคแพ้ภูมิตัวเองอื่น ๆ ได้ในอนาคต แต่ก็มีข้อแม้ว่าวัคซีนจะใช้ได้ผลกับคนที่ยังไม่เคยติดเชื้อเท่านั้น และคงต้องชั่งน้ำหนักเรื่องความคุ้มค่ากันอีกที เพราะอาจจะต้องฉีดวัคซีนให้คนเป็นพัน เพื่อป้องกันการเกิดโรคแค่คนเดียว...คิดแล้วก็ต้องพิจารณากันยาว ๆ