AI จะซ้ำรอยพี่ใหญ่? เมื่อกับดัก ‘Enshittification’ รอวันกลืนกิน

เรื่องราวเริ่มต้นขึ้นเมื่อ Steven Levy นักข่าวสายเทคโนโลยีได้ลองใช้ GPT-5 วางแผนเที่ยวอิตาลี และได้ร้านอาหารสุดประทับใจมา แต่ประสบการณ์ดี ๆ นี้ก็ทำให้เขาอดสงสัยไม่ได้ว่า ในวันที่ AI ทรงพลังและต้องทำกำไรมหาศาลเพื่อคืนทุนให้นักลงทุน มันจะเดินซ้ำรอยแพลตฟอร์มรุ่นพี่ที่คุณภาพแย่ลงเรื่อย ๆ หรือไม่

ประเด็นนี้สอดคล้องกับทฤษฎีที่เรียกว่า ‘Enshittification’ ของนักเขียนและนักวิจารณ์เทคโนโลยี Cory Doctorow ซึ่งอธิบายถึงวงจรชีวิตของแพลตฟอร์มดัง ๆ อย่าง Google, Amazon, Facebook และ TikTok ที่เริ่มต้นด้วยการเอาใจผู้ใช้งานสุด ๆ แต่พอครองตลาดได้แล้ว ก็จะเริ่มลดทอนคุณภาพเพื่อรีดกำไรจากผู้ใช้และลูกค้าธุรกิจ จนกลายเป็นคำศัพท์แห่งปี 2023 ของ American Dialect Society ไปเลยทีเดียว

แล้ว AI จะเข้าสู่วงจรนี้ได้อย่างไร? ภาพที่ชัดที่สุดคือ ‘โฆษณาแฝง’ ที่ AI อาจแนะนำสินค้าหรือบริการตามใบสั่งของสปอนเซอร์แทนที่จะเลือกสิ่งที่ดีที่สุดให้เราจริง ๆ ซึ่งตอนนี้ OpenAI ก็เริ่มจับมือกับ Walmart แล้ว หรืออาจจะเป็นการขึ้นค่าบริการดื้อ ๆ เหมือนที่ Amazon Prime Video ทำ จากที่เคยดูได้แบบไม่มีโฆษณา ตอนนี้กลับต้องจ่ายเพิ่มเพื่อปิดโฆษณาที่แทรกเข้ามา หรือที่แย่กว่านั้นคือการเปลี่ยนนโยบายความเป็นส่วนตัว แอบเอาข้อมูลการสนทนาของเราไปใช้ฝึก AI รุ่นต่อไปโดยที่เราไม่รู้ตัว

ที่น่าสนใจคือ เมื่อไปถามเจ้าของทฤษฎีอย่าง Cory Doctorow เขากลับมองต่างมุม เขาคิดว่า AI ยังไม่ถึงขั้น ‘ดีต่อผู้ใช้’ ด้วยซ้ำ เพราะโมเดลธุรกิจยังดูไม่มั่นคง และด้วยต้นทุนที่มหาศาล ทำให้บริษัทเหล่านี้อาจต้องรีบ ‘ห่วยลง’ ตั้งแต่ยังไม่ทันสร้างคุณค่าที่แท้จริงด้วยซ้ำไป แถมธรรมชาติของ AI ที่เป็นเหมือน ‘กล่องดำ’ (Black Box) ก็ยิ่งทำให้การเปลี่ยนแปลงแย่ ๆ เหล่านี้ถูกซ่อนไว้ได้ง่ายขึ้น

สุดท้าย Steven Levy ผู้เขียนบทความนี้ได้ลองถาม GPT-5 ตรง ๆ ว่า AI เสี่ยงต่อภาวะ Enshittification หรือไม่ คำตอบที่ได้ก็น่าขนลุกเบา ๆ เพราะ AI ตอบกลับมาว่า “กรอบความคิด Enshittification ของ Doctorow นั้นเข้ากันได้ดีอย่างน่ากังวลกับระบบ AI หากไม่มีการควบคุมแรงจูงใจ” พร้อมทั้งอธิบายวิธีที่บริษัท AI จะลดคุณภาพผลิตภัณฑ์เพื่อผลกำไรได้เป็นฉาก ๆ...ดูเหมือนว่า AI ที่เราไว้ใจ ก็ได้เขียนพิมพ์เขียวสู่ด้านมืดของตัวเองไว้เรียบร้อยแล้ว